Στη Μάνη με τους Μανιάτες και τον Πάνο Κατσαρέα

Γειά σου Πάνο Κατσαρέα,

με τη Χίτικη παρέα…

Ο Πάνος Κατσαρέας γεννήθηκε το 1912 στην Πολιάνα Μάνης (τον σημερινό Άγιο Νίκωνα). Τελείωσε το γυμνάσιο Αρεόπολης και αποφοίτησε, το 1938, από τη Σχολή Υπαξιωματικών του Στρατού ως ανθυπολοχαγός.

Κατά την περίοδο της Κατοχής, ενετάχθη στην εθνικιστική οργάνωση Ε.Σ. (Ελληνικός Στρατός), που δραστηριοποιήθηκε στις περιοχές της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου και ανέλαβε καθήκοντα διμοιρίτου στο συγκρότημα Ταϋγέτου.

Στις αρχές Αυγούστου του 1943, οι εαμοβούλγαροι πραγματοποίησαν σαρωτικές επιθέσεις κατά των δυνάμεων του Ε.Σ., χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την «καραμέλα» ότι επρόκειτο για… «συνεργάτες των Γερμανών». Σ’ ολόκληρη την χώρα, είχε ήδη αρχίσει ο Πρώτος Γύρος της κομμουνιστικής ανταρσίας, με σκοπό την διάλυση όλων των εθνικών ανταρτικών ομάδων, ώστε να μην υπάρξει ένοπλο αντίπαλον δέος στους επιστράτους του σταλινισμού, όταν αυτοί θα επιχειρούσαν να καταλάβουν την εξουσία, αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Η εκστρατεία κατά του Ε.Σ. κράτησε μέχρι τον Νοέμβριο και είχε σαν αποτέλεσμα την διάλυσή του και την εξόντωση σημαντικών ηγετών του (Βρεττάκος, Καραχάλιος, κ.α.).

Όσοι αγωνιστές γλίτωσαν από το μαχαίρι των εαμοβουλγάρων, δεν πήγαν στα σπίτια τους, αλλά ενετάχθησαν στα Τάγματα Ασφαλείας, για να σώσουν την Πατρίδα από τον διαμελισμό. Ανάμεσά τους και ο Πάνος Κατσαρέας…

Μετά την απελευθέρωση της χώρας και κατά την τελευταία προσπάθεια υποδουλώσεώς της από τα στίφη των εαμοκομιτατζήδων, ίδρυσε στις 6 Ιουνίου 1946 την εθνική οργάνωση «Εθνικές Αντικομμουνιστικές Ομάδες Κυνηγών» (ΕΑΟΚ), με έδρα την αδούλωτη Μάνη και ακτίνα δράσεως την Λακωνία και τις γειτονικές περιοχές της Μεσσηνίας και της Αρκαδίας.

Όμως, ας δούμε εν τάχει τις πολιτικές συνθήκες της εποχής. Στις 31 Μαρτίου 1946, έγιναν βουλευτικές εκλογές, από τις οποίες απείχε το –έως τότε «νόμιμο»- ΚΚΕ. Μάλιστα, την νύχτα της 30ης προς την 31η Μαρτίου, κομμουνιστοσυμμορίτες πραγματοποίησαν δολοφονική επίθεση στον Αστυνομικό Σταθμό Λιτοχώρου Πιερίας, που θεωρείται η αρχή του «Τρίτου Γύρου». Κατά το διάστημα αυτό, ο τότε αρχηγός του ΚΚΕ, Ζαχαριάδης, ευρισκόταν στην Πράγα, για να παραστεί στο συνέδριο του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας. Στην πραγματικότητα, μετά το συνέδριο της Πράγας μετέβη στην «ντάτσα» (εξοχική κατοικία) του Στάλιν, στην Κριμαία, για να λάβει οδηγίες για το πώς θα πορευθεί. Εκεί, ο Στάλιν του άναψε το πράσινο φως για την ανταρσία και τον παρέπεμψε στον Τίτο, για τα περαιτέρω. Μετά από την συνάντησή του με τον Τίτο, κατά την οποία συζητήθηκαν όλες οι τεχνικές λεπτομέρειες της ανταρσίας, ο Ζαχαριάδης επέστρεψε στην Ελλάδα στις 14 Απριλίου, έτοιμος να εξαπολύσει τον «Τρίτο Γύρο»!

Αμέσως μετά, εντάθηκαν οι καταδρομικές επιθέσεις τύπου Λιτοχώρου από ένοπλες συμμορίες του ΚΚΕ, που παρίσταναν τους «κυνηγημένους» από την «Λευκή Τρομοκρατία» των εθνικών οργανώσεων. Αυτό, περί «Λευκής Τρομοκρατίας» ήτο κραυγαλέο ψεύδος! Διότι, όσοι εαμοβούλγαροι των επαρχιών είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα ελληνικό, έσπευσαν –αμέσως μετά την Βάρκιζα- να μετακομίσουν οικογενειακώς στην Αθήνα, προκειμένου να γλιτώσουν από την εκδίκηση των συγγενών των θυμάτων τους. Εκεί «χάθηκαν» μέσα στην ανωνυμία του πλήθους… Επιπλέον, η κατανομή των δυνάμεων των συμμοριτών που είχαν «βγει στο κλαρί» στα τέλη του 1946, δείχνει ότι δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας τρομοκρατίας, αλλά μέρος οργανωμένου σχεδίου: στην Μακεδονία 1.180 συμμορίτες, στην Θεσσαλία 1.400 και 150 περίπου στην Ήπειρο, 150 στην Στερεά Ελλάδα κι άλλοι τόσοι στην Πελοπόννησο.

Η δημιουργία εθνικών ομάδων –όπως οι ΕΑΟΚ του Κατσαρέα- εξυπηρετούσε άλλους σκοπούς κι όχι την άσκηση… τρομοκρατίας. Ποιους σκοπούς; Τον καιρό εκείνο, ειδικά στρατιωτικά αποσπάσματα πραγματοποιούσαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα βουνά που κρύβονταν συμμορίτες. Οι επιχειρήσεις αυτές είχαν καθορισμένο χρόνο διεξαγωγής (συνήθως 5-6 ημέρες) και πενιχρά αποτελέσματα. Διότι, κατά την διάρκειά τους οι συμμορίτες κρύβονταν, αποφεύγοντας επιμελώς την απευθείας αναμέτρηση με τα αποσπάσματα. Μόλις έληγε η προθεσμία που είχε τεθεί, τα αποσπάσματα αποχωρούσαν και τότε εμφανίζονταν οι συμμορίτες όπου είχε περάσει ο Στρατός και βάσει των πληροφοριών που είχαν από ντόπιους κομμουνιστές που δεν είχαν «βγει στο κλαρί», τιμωρούσαν με τους γνωστούς τρόπους (δολοφονίες, λεηλασίες περιουσιών, εμπρησμούς οικιών και καταστημάτων) όσους είχαν συνεργασθεί καθ’ οποιονδήποτε τρόπο με τα στρατιωτικά αποσπάσματα. Αυτή η τακτική είχε ως αποτέλεσμα την αποφυγή συνεργασίας των χωρικών με τον Εθνικό Στρατό, με αποτέλεσμα οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις να καταλήγουν σε φιάσκο, γιατί οι χωρικοί κι όχι οι στρατιώτες, ήξεραν τα κατατόπια.

Για την αντιμετώπιση του μεγίστου αυτού προβλήματος ιδρύθηκαν οι ΜΑΥ (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου), αποτελούμενες από εθνικόφρονες χωρικούς, με αποστολή αφενός μεν την προστασία των χωριών από τις επιδρομές των συμμοριτών και αφετέρου δε το «ξετρύπωμα» των συμμοριτών στα βουνά, σε κοινές επιχειρήσεις με δυνάμεις της Χωροφυλακής. Όπου δεν κατέστη δυνατή η δημιουργία τέτοιων Μονάδων, σχηματίστηκαν ομάδες εθνικιστών σε εθελοντική βάση, όπως αυτή του Κατσαρέα, που δεν είχαν σταθερή βάση, αλλά μετακινούνταν συνεχώς. Και οι «ΜΑΥδες» και οι ανεξάρτητες εθνικές ομάδες βοήθησαν τα μέγιστα στον εθνικό αγώνα και τολμώ να πω, πως αν δεν υπήρχαν μπορεί να ήταν διαφορετικό το αποτέλεσμα της αναμετρήσεως!

Εν τέλει, αφού είχε γίνει ο φόβος και τρόμος των συμμοριτών, ο Πάνος Κατσαρέας δολοφονήθηκε την 21η Μαρτίου 1947, σε ενέδρα των κομμουνιστών, 5 χιλιόμετρα έξω από το χωριό Γεράκι της Λακωνίας, στο οποίο είχε μεταβεί για επιθεώρηση των εκεί μονάδων της οργανώσεώς του. Μαζί του, σκοτώθηκε ο συγκροτηματάρχης Κούλης Παπαδάκος και ο οδηγός του, Πιερρακάκης. Οι υπόλοιποι της συνοδείας του, τραυματίσθηκαν αλλά τελικώς επέζησαν.

Η είδηση της ύπουλης δολοφονίας του χαρισματικού αρχηγού των Μανιατών εθνικιστών σκόρπισε λύπη, αλλά και οργή για τους δολοφόνους. Έτσι, την επομένη, ομάδα εθνικιστών πραγματοποίησε καταδρομικού τύπου επιχείρηση στις φυλακές του Γυθείου, τιμωρώντας τους κρατουμένους κομμουνιστάς με την πρέπουσα ποινή.

Η λαϊκή μούσα περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο την δολοφονική ενέδρα και εξύμνησε τον Πάνο Κατσαρέα:

Oχτώμιση χιλιόμετρα έξω από το Γεράκι,

ενέδρα είχαν οι Βούλγαροι

και χτύπησαν τo τζιπάκι.

Σκοτώσανε το λοχαγό το πρώτο παλληκάρι,

τον Κατσαρέα λοχαγό της Μάνης το καμάρι.

Σκοτώσανε τον αρχηγό και Κούλη Παπαδάκο

τον Πιερρακάκη οδηγό κι ακόλουθο τον

Σκάλκο.

Ένα πουλάκι επέταξε μέσα από το Γεράκι,

με πληγωμένη την καρδιά

και έτοιμο να κλάψει.

Στην Σκάλα κάνει κολατσιό,

στο Γύθειο μεσημέρι

και μες στο δόλιο Οίτυλο

φέρνει κακό χαμπέρι.

Δεν κελαϊδούσε σαν πουλί,

μηδέ και σαν αηδόνι

μον έλεγε ανθρωπινά το τι το βαλαντώνει.

Για ειδές καιρό που διάλεξε

ο χάρος να με πάρει

τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά

και βγάζει η γης χορτάρι.

Θέτε κλαριά ανθίσετε θέλετε μην ανθίσετε,

το άνθος που μας πήρανε δεν θα το ξαναδείτε.

Δεν έρχεται άλλη φορά

στον ίσκιο σας να κάτσει

και τα χρυσά του άρματα

ψηλά να τα κρεμάσει.

Τον γενναίων τ’ άρματα,

του ήρωα τα ρούχα

είναι κειμήλια ατίμητα και ιστορία πλούσια.

Δεν πρέπει να δωρίζουνται,

δεν πρέπει να πωλιούνται.

Μον΄ πρέπει τους στης εκκλησιάς

την πόρτα να κρεμιούνται.

Να τρώει η σκουριά το σίδερο

και ο σκόρος τα γαλόνια

και ο θρύλος τους να ακούγεται

και να κρατά αιώνια.

Παρά την μπαμπέσικη δολοφονία, η εθνική οργάνωση που ίδρυσε ο Κατσαρέας διατηρήθηκε και συνέχισε να πολεμά τους εχθρούς της Πατρίδος, με μεγαλύτερη σφοδρότητα. Μάλιστα, στα τέλη του 1948 – κι ενώ οι συμμορίτες είχαν τσακιστεί στην περιοχή της Λακωνίας – οι μονάδες των ΕΑΟΚ ενετάχθησαν στον Εθνικό Στρατό, σε δύο φάσεις. Οι πρώτοι τέσσερις λόχοι ορκίστηκαν στην Σπάρτη στις 19 Δεκεμβρίου, ενώ η διλοχία του Γερακάρη ορκίστηκε στις 7 Ιανουαρίου του 1949 στο Γύθειο. Και πολέμησαν μέχρι την τελική νίκη, την οποία αφιέρωσαν στην μνήμη του Πάνου Κατσαρέα!

Γεώργιος Δημητρακόπουλος

Συνταξιούχος Εκπαιδευτικός