Οι δαιμονισμένοι

Δεν είναι το βιβλίο ενός Ανθρώπου, δεν είναι το βιβλίο ενός Λαού και μιας Εποχής – είναι το Ημερολόγιο της Ψυχής του Κόσμου. Ποτέ και σε κανένα έργο λογοτεχνικό, κοινωνιολογικό, φιλοσοφικό, δεν παρουσιάστηκε ακέραιη η Ανθρωπότητα, έτσι και τόσο γυμνή αντίκρυ στη Φύση, στον Θεό, στον εαυτό της. Το πρόβλημα, το αιώνιο πρόβλημα της ζωής και της καταγωγής της και του σκοπού της, το πρόβλημα της ελευθερίας της βούλησης και των ορίων της, το πρόβλημα του θανάτου και της εκλογής του, ποτέ κανείς δεν το βίωσε τόσο καυστικά, τόσο τραγικά, όσο οι Δαιμονισμένοι. Μέσα στο συμπαντικό χάος περιδινούνται, συγκρούονται, συντρίβονται κι αρμονίζονται σαν ήλιοι οι ψυχές των Δαιμονισμένων, οι ανθρώπινες ψυχές, οι ψυχές μας, φλεγόμενες απ’ την ίδια τους τη φλόγα, φωτίζοντας με τη φλόγα τους τον εαυτό τους και το αιώνια ανανεούμενο και μεγαλυνόμενο θαύμα του Κόσμου. Σ’ αυτό το έργο ο Ντοστογιέβσκη μας περιγράφει, ή -για να κυριολεκτούμε- ζει, με το γνώριμο πυρετικό τρόπο του, την ίδια την αεικίνητη και ταραγμένη ζωή του, ζει τις ιδέες και αντιλήψεις του για τον Θεό και τον κόσμο, για την κοινωνία και τους λαούς, για την επικρατούσα τάξη πραγμάτων και την επανάσταση. Οι Δαιμονισμένοι είναι το πύρινο Ημερολόγιο της Ψυχής της Οικουμένης.