Βάλτερ, ο χεροδύναμος
Ο γίγαντας Βάλτερ, πρώην όμηρος και κατόπιν πρωτοπαλίκαρο του Αττίλα, το σκάει μαζί με την μνηστή του από την Αυλή των Ούννων, κλέβοντας τον θησαυρό του βασιλιά. Προηγουμένως, το άλλο πρωτοπαλίκαρο, ο φοβερός πολεμιστής Χάγκεν, έχει επίσης δραπετεύσει για να υπηρετήσει τον νόμιμο αφέντη του, τον βασιλιά των Φράγκων Γκούντερ. Ο Γκούντερ μαθαίνει πως το ζευγάρι περνάει από τα μέρη τους και θέλει ν’ αρπάξει τον θησαυρό, περιφρονώντας τις συμβουλές και τα δυσοίωνα όνειρα του Χάγκεν. Στο μακελειό που ακολουθεί, ο Βάλτερ θα εξοντώσει – πλην του Γκούντερ – όλους τους Φράγκους πολεμιστές και ο Χάγκεν, δεσμευμένος από τον υπέρτερο όρκο πίστης στον κύριό του, θ’ αναγκαστεί να μπει στη μάχη. Έκβασή της, ο φρικτός ακρωτηριασμός των τριών πολεμιστών και η συμφιλίωση των δύο σταυραδερφών, που πειράζουν ο ένας τον άλλον για τις πληγές τους. Η αφήγηση κλείνει έτσι, αναπάντεχα, σε κλίμα φαιδρότητας.
Το ποίημα, “Βάλτερ ο Χεροδύναμος”, λατινική διασκευή χαμένου ηρωικού άσματος από τον κύκλο των “Νιμπελούνγκεν”, γράφτηκε μεταξύ του Θ’ και του Ι’ αι. στην μονή Sankt Gallen της Αλαμανικής Ελβετίας. Ο άγνωστος συγγραφέας του, παρασύρει τον αναγνώστη στον συναρπαστικό κόσμο της γερμανικής μυθολογίας όπου κυβερνούν ο έρωτας, η δίψα για δόξα και δύναμη, η φιλαργυρία και η εκδίκηση. Αν και μοναχός, δεν διστάζει να περιγράψει με απροσδόκητη γλυκύτητα τις τρυφερές στιγμές του ζευγαριού. Σαφές είναι, αφετέρου, ότι αγαπάει την γερμανική μυθολογία και ποίηση, διακωμωδεί, ωστόσο, χριστιανός καθώς είναι, τα ιερά και τα όσιά της, την δίψα για δόξα και την εκδίκηση. Το πληθωρικό προφίλ του συμπληρώνει η γερή ελληνική παιδεία του, την οποία μπορεί να διαπιστώσει ο λατινομαθής αναγνώστης από το πρωτότυπο που παρατίθεται στην ανά χείρας έκδοση.
Ο “Βάλτερ ο Χεροδύναμος” είναι ένα ποιητικό ταξίδι σε κόσμους μακρινούς και ξεχασμένους, σε εποχές ηρωικές, σε ένα παράλληλο σύμπαν όπου ο μύθος και η πραγματικότητα μπλέκονται αριστοτεχνικά.
Βασιλιάς Αρθούρος – Κέλτικες παραδόσεις καὶ χριστιανικὸς μυστικισμός
Ὁ Βασιλιᾶς Ἀρθοῦρος εἶναι ἕνας μυθικὸς ἥρωας, ποὺ ὄχι μόνο προσωποποίησε τὸ συλλογικὸ ὄνειρο τῆς ἑνοποιημένης Βρετανίας ἀλλὰ αἰτιολόγησε καὶ τὸ πέρασμα τοῦ Χριστιανισμοῦ – ἑνὸς ἰδιαίτερου Χριστιανισμοῦ, ὅμως, ποὺ θέλησε νὰ ἀντλήσει τὴ γραμμὴ διαδοχῆς του ἀπευθείας ἀπὸ τὴ Μαρία τὴ Μαγδαληνὴ καὶ τὸν Ἰωάννη τὸν Βαπτιστή – στὶς βρετανικὲς νήσους. Τὸ ἱστορικὸ πρόσωπο τοῦ Ἀρθούρου, ποὺ ὑπῆρξε συνόκαιρος τοῦ αὐτοκράτορος Ἰουστινιανοῦ ὑποχώρησε, χάθηκε, θυσιάστηκε ὑπὲρ τῆς μυθικῆς μορφῆς τοῦ «Βασιλιᾶ τοῦ Θέρους», ἔγινε «ὁ παλιὸς καὶ ὁ μελλοντικὸς βασιλιᾶς» ποὺ κατέστῃ ἡ ἀρχετυπικὴ μορφὴ τῆς Βρετανικῆς Μοναρχίας.
Τὸ ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι ἡ μεταβίβαση ἀπὸ τὸν κελτικὸ παγανισμὸ στὴ χριστιανικὴ θρησκεία ἔγινε στὶς βρετανικὲς νήσους πιθανῶς μὲ τὸν πλέον παράδοξο τρόπο ἀπὸ ὁποιοδήποτε ἄλλο τόπο στὴν εὐρωπαϊκὴ ἤπειρο. Ἔτσι, ὄχι μόνο οἱ ἱεροὶ τόποι τῶν Κελτῶν ἔγιναν χριστιανικοὶ ναοὶ μὲ ἐντολὴ τοῦ πάπα Γρηγορίου τοῦ Μεγάλου, ἀλλὰ καὶ πολλὰ στοιχεῖα τῆς λατρείας τους, ὅπως ἡ χύτρα «καλντρὸν» ποὺ ἡ μάγισσα τῆς κελτικὴς θρησκείας ἔβραζε τὰ βότανα της, «τὸ κύπελλο τῆς ἀφθονίας», πέρασε στὸν κελτικὸ χριστιανισμὸ σὰν Ἱερὸ Γκράαλ, τὸ Ἅγιο Δισκοπότηρο στὸ ὁποῖο ὁ Ἰωσὴφ ἀπὸ Ἀριμαθαίας συνέλλεξε τίς σταγόνες τοῦ ἀχράντου Αἵματος τοῦ Ἐσταυρωμένου Ἰησοῦ ὅταν ὁ ἑκατόνταρχος Λογγίνος Τὸν ἐκέντησε στὸ σταυρὸ μὲ τὴν λόγχη του. Στὴν πραγματικότητα ὁ Χριστιανισμὸς καὶ ὁ παγανισμὸς συνυπῆρξαν γιὰ ἕνα μεγάλο χρονικὸ διάστημα στὴ Βρετανία καὶ ἔδωσαν ἕναν ἰδιαίτερο τόνο ἀνεξιθρησκείας, ζωντανὸ ἀκόμη καὶ σήμερα στὶς παραδόσεις καὶ τοὺς ἑορτασμοὺς τῆς Ἀγγλικανικὴς Ἐκκλησίας.
Ελληνική μυθολογία και τελετουργία
Είναι σαν μια επιστροφή στο σπίτι: Αυτές οι μελέτες γεννήθηκαν στη μακρινή Δύση, στην πολύχρωμη και σχεδόν εξωπραγματική ατμόσφαιρα της Καλιφόρνιας. Είναι μια συγκινητική και πολύ ικανοποιητική εμπειρία να τις βλέπω να επιστρέφουν στο χώρο της καταγωγής τους, να φορούν το ένδυμα μιας γλώσσας τόσο πλούσιας σε τάσεις μεταξύ διατήρησης και εκσυγχρονισμού, και να διεκδικούν δυο λέξεις κλειδιά ακριβώς από αυτή την παράδοση: Μυθολογία και Ιστορία. Ελπίζω ότι ακόμα και σ’ αυτή τη μορφή θα πετύχουν να συμβιβάσουν την αρχέγονη με τη σύγχρονη όψη της ζωής, να τονίσουν την αίσθηση του παρελθόντος και να συνδέσουν με τις μακρινές πηγές ακόμα και μοντέρνες αντιλήψεις.
Η αθέατη πλευρά της ιστορίας Νο10 / Ἡ λατρεία τοῦ Ἥρωα – Ἀναφορὰ στὴ Σκανδιναβικὴ Μυθολογία
Θεοί, ἡμίθεοι καὶ ἥρωες βρίσκονται σὲ ἕναν διαρκῆ καὶ ἀκατάπαυστο πόλεμο μὲ τοὺς γίγαντες τοῦ ψύχους προκειμένου νὰ διασώσουν καὶ νὰ διαφυλάξουν τὴ ζωὴ στοὺς ἐννέα μυθολογικοὺς κόσμους. Ἡ μάχη εἶναι σκληρὴ καὶ ἀέναη ἀφοῦ ὅλα τὰ φυσικὰ φαινόμενα καὶ οἱ σκληρὲς καιρικὲς συνθῆκες τοῦ εὐρωπαϊκοῦ βορρᾶ, ἔχοντας πάρει ὄψεις γιγάντων καὶ θηρίων, μοιάζει νὰ ἔχουν συμμαχήσει προκειμένου νὰ ἐξαφανίσουν κάθε ἴχνος ζωῆς καὶ κυρίως τὸ ἀνθρώπινο γένος. Στὸν ἀντίποδα αὐτῆς τῆς ἀπειλῆς βρίσκονται οἱ θεοί, οἱ ὁποῖοι, μὲ τὴ βοήθεια τῶν ἡμιθέων πολεμιστῶν καὶ τῶν γενναίων ἡρώων, προασπίζονται ἀπτόητοι τὸ καλό, τὴ θερμότητα καὶ τὸ φῶς, τρία στοιχεῖα ποὺ συχνὰ ταυτίζονται.
Παραμύθια των Κελτών
Η μοίρα των Κελτών μέσα στη Βρετανική Αυτοκρατορία θυμίζει την τύχη των Ελλήνων ανάμεσα στους Ρωμαίους: «Κατέβαιναν γενναία στο πεδίο της μάχης, μα δεν είχαν ελπίδα να νικήσουν ποτέ». Παρ’ όλα αυτά, οι ηττημένοι Κέλτες υποδούλωσαν τον κατακτητή στην επικράτεια της φαντασίας, και η γλυκιά τους αιχμαλωσία αρχίζει από τη μικρή ηλικία, γράφει ο Joseph Jacobs προλογίζοντας τα παραμύθια που επέλεξε ο ίδιος, από τον τεράστιο όγκο των παραδόσεων του αρχαιότατου αυτού ινδοευρωπαϊκού λαού. Το αποτέλεσμα είναι μια μοναδική συλλογή που περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικούς θρύλους και περιπέτειες ονομαστών ηρώων, ταξίδια στους γοητευτικούς κόσμους νεραϊδών και των άλλων πλασμάτων της λαϊκής φαντασίας, καθώς και αστείες ιστορίες που σπιθοβολούν χιούμορ. Τα παραμύθια των Κελτών είναι τα απαράμιλλα πνευματικά δημιουργήματα μιας φυλής που έμελλε να επηρεάσει ολόκληρη την ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Το τραγούδι του Ρολάντ
Ενώ ο Καρλομάγνος πολεμά με τους Φράγκους στην Ισπανία εναντίον των Σαρακηνών, ο Ρολάντ, ανιψιός και πρωτοπαλλήκαρό του, προσβάλλει βάναυσα και αναίτια έναν άλλο ήρωα, τον Γκανελόν. Αυτός, σε παραφορά οργής και μη μπορώντας να αντιμετωπίσει τίμια τον άτρωτο Ρολάντ, εξωθείται, παρά τη θέληση του, στην προδοσία. Έτσι, ο πόλεμος μεταξύ των δύο λαών εξελίσσεται σε μια πραγματική βεντέτα, που θα βυθίσει τους πάντες στον όλεθρο και το πένθος: η τελική νίκη των χριστιανών θα είναι πύρρειος, αφού, εκτός από τον Ρολάντ, θα χάσουν τα καλύτερα παλληκάρια τους, όπως άλλωστε και οι Σαρακηνοί, αλλά και ο Γκανελόν θα υποστεί εφιαλτική τιμωρία. Το παλαιό γαλλικό αυτό δημοτικό τραγούδι (καταγεγραμμένο περί το 1080 – λίγο πριν από την Α’ Σταυροφορία -, αλλά αναγόμενο σε ιστορικά γεγονότα του Η’ αι.) απετέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλά σημαντικά μεσαιωνικά έργα τέχνης (υαλογραφήματα στον καθεδρικό ναό της Chartres, στη Γαλλία, παραστάσεις στο μωσαϊκό του καθεδρικού ναού του Otranto στην Ιταλία…), ο απόηχος του όμως έφτασε μέχρι την Αναγέννηση, με τον Μαινόμενο Ορλάνδο (Orlando Furioso) του Αριόστο.
Ένα σημαντικό έργο των απαρχών της γαλλικής αλλά και της καθόλου ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, υποδειγματικά μεταφρασμένο και σχολιασμένο, που έρχεται να προστεθεί στο Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν και τον Βάλτερ τον Χεροδύναμο, που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις μας στη σειρά “Έπη των ευρωπαϊκών λαών”.
Το τραγούδι των Νιμπελούνγκεν
Ο Ζίγκφριντ, φτάνει στη Βορμς, για να κατακτήσει την Κρίμχιλντ, της οποίας έχει ακούσει να υμνούν την ανυπέρβλητη ομορφιά. Ο πρίγκιπας έχει προηγουμένως αρπάξει τον καταραμένο θησαυρό των Νιμπελούνγκεν και έχει γίνει άτρωτος μετά το λουτρό στο αίμα του δράκοντα που σκότωσε. Άτρωτος παντού, εκτός από ένα σημείο…
Τo Nibelungenlied, το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν, των παιδιών της ομίχλης δηλαδή, είναι, ίσως, το ωραιότερο μεσαιωνικό έπος, η αντίστοιχη Ιλιάδα της γερμανικής φιλολογίας. Ένα επικό ποίημα, αγνώστου συγγραφέως, γραμμένο περί τα 1.200 μ.Χ., που συμπαρασύρει τον αναγνώστη στον ξέφρενο καλπασμό των δραματικών του διαλόγων. Βασισμένο σε ένα σύμφυρμα ψηγμάτων της ιστορίας, στοιχείων της γερμανικής παγανιστικής μυθολογίας, θρύλων των σκανδιναβικών χωρών, ακόμη και στις λαϊκές δοξασίες σλαβικών παραμυθιών, αναβιώνει με θαυμαστή λιτότητα τους θρύλους και την εποποιία της ευρωπαϊκής ιπποσύνης, αλλά και την σκοτεινή ανθρώπινη φύση, όπως αυτή παρουσιάζεται στις αρχαίες τραγωδίες.
Ένας αμύθητος θησαυρός, ένας μεγαλόπνοος έρωτας, μια αντιζηλία, ένας στυγερός φόνος, ένας αιματηρός πόλεμος, μια γυναίκα που διψά για εκδίκηση και φτάνει να σκοτώσει ακόμη και το ίδιο της το παιδί, αλλά και νεράιδες, ρωμαλέοι ιππότες, αχρεία, ποταπά ανθρωπάκια, ο προαναγγελμένος όλεθρος… Ο έρωτας και η εκδίκηση, η δόξα και η φιλαργυρία είναι οι προφάσεις που χρησιμοποιεί η ανελέητη μοίρα για να οδηγήσει τους ήρωες στο αμετάκλητο πεπρωμένο· στο φοβερό τέρμα μιας διαδρομής, όπου τους περιμένει ο θάνατος μέσα σ’ ένα πρωτοφανές λουτρό αίματος.
Αυτό είναι το μυθολογικό σύμπαν του σκοτεινού και βλοσυρού αυτού ποιήματος, που ενέπνευσε τον Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν στην συγγραφή της διάσημης τριλογίας του Ο Άρχοντας των δαχτυλιδιών, τον Ριχάρδο Βάγκνερ, στην σύνθεση της θαυμαστής τετραλογίας του Το δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν, αλλά και τον Φριτς Λανγκ που το μετέφερε υποδειγματικά στην μεγάλη οθόνη.