«Δεν είναι περίεργο που οι περισσότεροι σοβαροί ιστορικοί πλέον αποφασίζουν να επικεντρωθούν σε σχετικά σύντομες περιόδους και ίσως και σε περιορισμένες γεωγραφικές περιοχές. Είναι όμως σωστό αυτό για την ιστορία; Κάθε ιστορική περίοδος εξαρτάται απ’ αυτά που συνέβησαν πριν απ’ αυτήν και η σημασία της εξαρτάται από τα γεγονότα που έπονται. Η ιστορία δεν είναι μια σειρά από λιμνούλες με στάσιμα νερά. Είναι ποταμός που κυλά.» Steven Runciman

Το κλασικό έργο “Βυζαντινός Πολιτισμός” (1933) του Steven Runciman, ενός από τους σημαντικότερους βυζαντινολόγους του 20ού αιώνα, είναι ένα πλήρες αν και συνοπτικό πανόραμα της Βυζαντινής Ιστορίας, από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης τον 4ο αιώνα έως την άλωσή της από τους Οθωμανούς το 1453.
Επί αιώνες οι ιστορικοί της Δύσης αντιμετώπιζαν τον βυζαντινό πολιτισμό ως κατώτερο από τον αρχαίο ελληνικό και τον ρωμαϊκό, αλλά και από μεταγενέστερους πολιτισμούς της δυτικής Ευρώπης. Ο Steven Runciman ήταν από τους πρώτους που αμφισβήτησαν αυτή την άποψη, αναδεικνύοντας όχι μόνον τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά και τα επιτεύγματά της σε ποικίλα πεδία.

Στο βιβλίο αυτό, με διεισδυτικότητα και με κριτικό πνεύμα, ο συγγραφέας προσεγγίζει θέματα όπως η κρατική δομή και η διοίκηση στο Βυζάντιο, ο ρόλος της θρησκείας και της Εκκλησίας, ο στρατός και η διπλωματία, η οικονομική και κοινωνική ζωή, η εκπαίδευση, η λογοτεχνία και οι καλές τέχνες, οι σχέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με άλλους λαούς αλλά και με το Ισλάμ και τη Δύση.

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Ι. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης
Η θέση της Κωνσταντινούπολης στον χάρτη. Η παρακμή του ρωμαϊκού κόσμου. Ο Χριστιανισμός. Ο Διοκλητιανός και η νέα μοναρχία. Ο Κωνσταντίνος. Η νίκη της Εκκλησίας. Η νέα πρωτεύουσα. Η νέα σύνθεση

ΙΙ. Ιστορικό διάγραμμα
Ιστορικό διάγραμμα από το 330 έως το 1453

ΙΙΙ. Η αυτοκρατορική τάξη πραγμάτων και το δικαιακό πλαίσιο
Η αυτοκρατορική ισχύς. Η λαϊκή της βάση. Η αυτοκράτειρα. Ο θεσμός της αντιβασιλείας. Οι δήμοι. Η σύγκλητος. Το δίκαιο. Οι νόμοι του Ιουστινιανού, των Ισαύρων, των Μακεδόνων. Το εκκλησιαστικό δίκαιο.

IV. Η διοίκηση
Ο αυτοκράτορας. Η οικογένεια του αυτοκράτορα. Οι τίτλοι. Η πρώιμη οργάνωση. Οι μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού. Το σύστημα των “θεμάτων”. Η διοίκηση κατά τον 10ο αιώνα. Η διακυβέρνηση από τους Παλαιολόγους. Τα έσοδα του κράτους. Η φορολογία. Οι κρατικές δαπάνες. Ο πατερναλισμός. Το ζήτημα της γης. Η δικαιοσύνη

V. Η θρησκεία και η Εκκλησία
Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Οργάνωση. Αυτοκρατορικός έλεγχος. Οι μεγάλες αιρέσεις. Το Σχίσμα. Το πρόβλημα με τη Ρώμη. Οι ιεραπόστολοι. Οι “θυγατρικές” Εκκλησίες. Η ανεξιθρησκία. Οι προλήψεις. Ο κλήρος

VI. Ο στρατός, ο στόλος, η διπλωματία
Ο στρατός. Οι μεταρρυθμίσεις του 4ου αιώνα. Οι federati. Ο Τιβέριος και ο Μαυρίκιος. Τα “θέματα”. Τα τάγματα. Τα όπλα. Η στρατηγική. Η στρατιωτική τέχνη. Η μισθοδοσία του στρατού. Τα βοηθητικά σώματα. Οι ξένοι μισθοφόροι. Η παρακμή. Το ναυτικό την εποχή του Ηράκλειου και της δυναστείας του. Παρακμή. Η αναγέννηση του 9ου αιώνα. Η δεύτερη παρακμή. Το ναυτικό των Παλαιολόγων. Τα πλοία. Το υγρόν πυρ. Η οργάνωση της διπλωματίας. Η εθιμοτυπία. Οι διπλωματικοί ελιγμοί. Η ισορροπία δυνάμεων. Οι διπλωματικοί γάμοι. Οι αλλοδαποί διεκδικητές του θρόνου. Οι δαπάνες

VII. Το εμπόριο
Το εμπόριο της Ανατολής. Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης. Οι κατακτήσεις των Αράβων. Ο 9ος και ο 10ος αιώνας. Οι Σταυροφορίες. Τα προνόμια στις ιταλικές πόλεις. Η παρακμή. Οι βιοτεχνίες. Οι εισαγωγές. Οι κανονισμοί. Ο κρατικός έλεγχος. Οι συντεχνίες. Το νόμισμα

VIII. Η ζωή στην πόλη και την ύπαιθρο
Η εθνολογική σύνθεση. Οι Σλάβοι. Οι Αρμένιοι. Η Κωνσταντινούπολη. Η εικόνα της. Η αυλή. Ο ιππόδρομος. Η αριστοκρατία. Ο πλούτος. Οι αυτοδημιούργητοι. Οι φτωχοί. Οι δούλοι. Οι μεσαίες τάξεις. Οι ευνούχοι. Το εμπόριο. Τα επαρχιακά κέντρα. Η ζωή στην ύπαιθρο. Τα προβλήματα του αγροτικού τομέα. Η ευλάβεια. Η επιρροή των αγίων. Οι δεισιδαιμονίες. Η σκληρότητα και η διαφθορά. Η αγάπη της ομορφιάς. Η απαισιοδοξία

IX. Η εκπαίδευση και η μόρφωση
Η εκπαίδευση των αγοριών. Το πανεπιστήμιο του Κωνσταντίνου. Τα εκκλησιαστικά σχολεία. Το πανεπιστήμιο του Βάρδα. Οι νομικές σχολές του Κωνσταντίνου Θ’. Η εκπαίδευση κατά την περίοδο της Αυτοκρατορίας της Νικαίας και κατά την περίοδο των Παλαιολόγων. Η εκπαίδευση των γυναικών. Οι ξένες γλώσσες. Η ιστορία. Η φιλοσοφία. Τα μαθηματικά και η φυσική. Η γεωγραφία. Η ιατρική. Τα νοσοκομεία

Χ. Η βυζαντινή λογοτεχνία
Η γλώσσα. Η πεζογραφία. Τα θρησκευτικά έργα. Οι ιστορικοί. Οι βίοι των αγίων. Τα απομνημονεύματα. Τα εγχειρίδια. Η μυθοπλασία. Η επιστολογραφία. Η ποίηση. Η μουσική. Τα επιγράμματα. Οι ποιητικοί κύκλοι. Η επική ποίηση

XI. Η βυζαντινή τέχνη
Οι ρίζες. Η αρχιτεκτονική. Ο τρούλος. Τα σταυροειδή κτίρια. Τα μη θρησκευτικά κτίρια. Τα υλικά. Η γλυπτική. Η μικρογλυπτική σε μέταλλο και ελεφαντόδοντο. Τα κιονόκρανα. Η ζωγραφική. Τα ψηφιδωτά. Οι μικρογραφίες. Η Εικονομαχία. Η ζωγραφική της περιόδου των Μακεδόνων. Η ζωγραφική της περιόδου των Παλαιολόγων. Το μετάξι. Τα σμάλτα. Η κεραμική

XII. Το Βυζάντιο και οι άλλοι λαοί
Η επίδραση στους Σλάβους. Οι Βούλγαροι. Η ιεραποστολή στη Μοραβία. Η Βουλγαρική Αυτοκρατορία. Η Ρωσία. Η Σερβία, η Αρμενία, η Γεωργία. Το Βυζάντιο και το Ισλάμ. Οι Τούρκοι. Το Βυζάντιο και η Δυτική Ευρώπη πριν από τις Σταυροφορίες. Το Βυζάντιο και η Αναγέννηση. Τα τελευταία σκιρτήματα στη χριστιανική Ανατολή
Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες
Βιβλιογραφικό σημείωμα
Σημειώσεις