Η ευλογία της γης
«Η Ευλογία της γης» είναι ένας ύμνος στο χωρικό, στον πρωτόγονο άνθρωπο, που η κοσμοθεωρία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φύση. Είναι ένα έπος της γης· η ιστορία ενός μικρόκοσμου. Το κυρίαρχο μοτίβο είναι η δύναμη της υπομονής και της απλότητας· η σιωπηλή, σταθερή και στοργική συμμαχία ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο, ο οποίος την αντιμετωπίζει μόνος του, εμπιστευόμενος τον εαυτό του κι αυτήν για την επιβίωσή του.
Η ηδονή
Το 1889 ο Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα, την “Ηδονή”. Ήρωάς του, ο Αντρέα Σπερέλλι, ένας εστέτ αριστοκράτης, λάτρης της τέχνης, του ωραίου, της ηδονής, του έρωτα. Μες στην κοσμική ζωή και την ηδονιστική ατμόσφαιρα της αριστοκρατίας της Ρώμης στα τέλη του 19ου αιώνα, βιώνει δύο μεγάλους έρωτες: αφενός με την ωραία, αισθησιακή και γεμάτη πάθος Έλενα, και αφετέρου με την αγνή και τρυφερή Μαρία. Στο τέλος όμως καταλήγει μόνος σ’ έναν κόσμο χωρίς αξίες, κενό και ρημαγμένο από τον ηδονισμό. Σε αυτό το σκοτεινό μυθιστόρημα βλέπουμε την απόλυτη έκφραση της “παρακμής”: ηδυπάθεια και πνευματικότητα, λατρεία για τον Υπεράνθρωπο του Νίτσε, εξύμνηση του Εγώ, απέχθεια για την εσωτερική αδυναμία. Η αγάπη για την τέχνη, η μεταμόρφωση της ίδιας της ζωής σε τέχνη, η αναζήτηση του ωραίου πέρα από κάθε ηθική σύμβαση, η περιφρόνηση για τους αστούς, καθιστούν τον Αντρέα Σπερέλλι του Ντ’ Αννούντσιο την ιταλική εκδοχή του Ντόριαν Γκρέυ του Όσκαρ Ουάιλντ.
Η “Ηδονή” εκδίδεται το 1889 και εκπλήσσει με το ελευθεριάζον πνεύμα της και το νεωτεριστικό και μοντερνιστικό της στυλ. (Ο Ρόμπερτ Μούζιλ θα αναγνωρίσει σ’ αυτήν μία από τις πρώτες του επαφές με τον Μοντερνισμό.) Το μυθιστόρημα -ένα ευρύ φάσμα αντανακλάσεων και αντικατοπτρισμών, ένα καλειδοσκόπιο- βρίθει διακειμενικών αναφορών, όπως άλλωστε ολόκληρο το έργο του Ντ’ Ανούντσιο, γεγονός το οποίο θα εγείρει το ζωηρό ενδιαφέρον της μεταμοντέρνας θεωρίας της λογοτεχνίας στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’70, η οποία, στην ουσία, θα τον επαναφέρει στο προσκήνιο, έπειτα από μια δικαιολογημένη περίοδο μεταπολεμικής λήθης. Η λεπτή και επεξεργασμένη πρόζα του, η πειραματική διάθεση, η εναλλαγή ύφους, η ενσωμάτωση λογοτεχνικών, φιλοσοφικών και καλλιτεχνικών αποσπασμάτων του παρελθόντος στο σώμα του κειμένου, η ποικιλία των ειδών, συνηγορούν αφενός στη γνήσια συγγραφική αγωνία και περιπέτεια και αφετέρου στην ανάμνηση ως το κατ’ εξοχήν σημείο της Παρακμής. (ΘΑΝΟΣ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ, Καθημερινή, 4/3/2012)
Η Θεία Κωμωδία
[…] Η “Θεία Κωμωδία” είναι η καλύτερη βιογραφική πηγή του Δάντη. Στο έπος αυτό μας εξομολογάται ο ίδιος πώς γεννήθηκε σε καλό αστερισμό, πώς αγαπούσε με πάθος τη μελέτη, πώς σεβόταν τους δασκάλους του, και πάνω απ’ όλους το Βιργίλιο· μας αναφέρει τους φίλους της νιότης του και το μεγάλο του έρωτα στη Βεατρίκη· έπειτα τις περιπλάνησές του στ’ ανθρώπινα πάθη, πώς σώθηκε από την αμαρτία και πήρε την “ίσια στράτα”· πώς έλαβε σφοδρό μέρος στην πολιτική της πατρίδας του και πόθησε την ένωση και την ευτυχία της Ιταλίας. Τέλος, πώς διώχτηκε, πώς υπόφερε στην εξορία, πώς δοκίμασε “τι άρμυρό ‘ναι το ξένο ψωμί” και τι σκληρό “ν’ ανεβοκατεβαίνεις ξένες σκάλες”. Στο έπος του αυτό ο εξορισμένος περήφανος ποιητής μπιστεύτηκε όλες του τις πίκρες, τις ελπίδες και τα πάθη. Αφού δεν μπορούσε πια, ως θα ‘θελε, να φανερώσει και να σώσει την ψυχή του με την πράξη, προσπαθούσε να τη φανερώσει και να τη σώσει με την ποίηση. […]
Η Τζοκόντα – Tραγωδία του Gabriele D’ Annunzio
Τέχνη, αγάπη, έρωτας, πάθος, διεκδίκηση. Δύο γυναίκες κι ένας άντρας. Εγωισμός, αυτοθυσία, θαυμασμός. Ο άνθρωπος είναι τραγικός. Η ζωή γίνεται τραγική όταν ο έρωτας και το πάθος κυριεύουν την ψυχή των ανθρώπων. Για μια τρέλα του μυαλού μπορεί να οδηγηθούν στην αυτοκαταστροφή, απλά για να αποδείξουν ότι αγαπάνε κι ότι νοιάζονται για εκείνον που έχουν ερωτευτεί. Ο Gabriele D’ Annunzio σε φόντο αρχαιοελληνικό βάζει τους πρωταγωνιστές του να αγωνιούν, να προσμένουν, να ελπίζουν και να φοβούνται… Κι ο θάνατος πλαισιώνει τον έρωτα. Όλα είναι μια στιγμή, μια ενστικτώδης απόφαση που στιγματίζει για πάντα μια ζωή. Ένα θεατρικό έργο με ένταση, βαθιά ατμοσφαιρικό, μοναδικά καθηλωτικό.
Η φλόγα που τρεμοσβήνει
Ο τοξικομανής Αλέν περιπλανιέται στο Παρίσι του μεσοπολέμου ψάχνοντας τον εαυτό του στα καταγώγια και τα ναρκωτικά. Παρατημένος από την φιλενάδα του και έχοντας προσπαθήσει μάταια να ολοκληρώσει ένα πρόγραμμα αποτοξίνωσης, παραδίδεται στο ανελέητο σφυροκόπημα της ζωής που τον σπρώχνει στην αναπότρεπτη πορεία προς το τέλος.
Θρησκεία και τέχνη
Ο Ριχάρδος Βάγκνερ μέσα από τα κείμενα που δημοσίευσε και έχουν επιλεγεί στην εν λόγω έκδοση, εμφανίζεται άκρως ριζοσπαστικός απέναντι σε παραδοσιακές αξίες και θεσμούς, όπως το Κράτος, η θρησκεία και ο γάμος. Παράλληλα, οι επιρροές του από τη θεωρία του Κόμη ντε Γκομπινώ περί ανισότητας των ανθρωπίνων φυλών.είναι ιδιαίτερα έντονες. Στα κείμενά του υποστηρίζει την καθαρότητα των φυλών, ιδιαίτερα των ανώτερων φυλών, και ασπάζεται την ιδέα ότι η ανθρωπότητα έχει εκπέσει εξαιτίας της φυλετικής επιμειξίας. Τα κείμενα «Ηρωισμός και Χριστιανισμός και «Σχετικά με το Γυναικείο Φύλο του Ανθρώπινου Είδους» είναι μια κριτική ανάλυση-παρουσίαση των ιδεών του Κόμη ντε Γκομπινώ, τον οποίο ο μεγάλος Γερμανός μουσουργός τον αποκαλεί «έναν από τους εξυπνότερους ανθρώπους της εποχής μας». Παράλληλα, η μελέτη των επιλεγμένων κειμένων που περιέχονται στην έκδοση βοηθούν τον αναγνώστη και ερευνητή να διακρίνει τους βασικότερους λόγους που ο Νίτσε ήρθε σε ρήξη με τον Βάγκνερ.για τις απόψεις του τελευταίου. Στο κείμενο με τίτλο «Γνώθι Σαυτόν» ο Βάγκνερ εκδηλώνει ανοιχτά τον αντισημιτισμό του και τη διαφωνία του με τους νόμους του γερμανικού κράτους που αναγνώρισαν στους Εβραίους το δικαίωμα να αισθάνονται Γερμανοί πολίτες. Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί ουσιαστικά μια γνωριμία με τις πολιτικές απόψεις του Βάγκνερ, διαμορφωμένες προς τα τέλη της ζωής του. Επιζητούσε την εθνική αυτογνωσία μέσα από την γη και τη γλώσσα και απέρριπτε όλα τα κόμματα ως μη γερμανικά.
Ιστορίες του Χωροχρόνου
Ο χρόνος εξαρτάται από τον παρατηρητή μάς αναφέρει η θεωρία της σχετικότητας, όμως δε μας εξηγεί τον ακριβή τρόπο αυτής της εξάρτησης.
Πώς αντιλαμβάνεται τον χωροχρόνο μια μύγα που μόλις γεννήθηκε, μια τίγρης φυλακισμένη σε έναν ζωολογικό κήπο, ένας πωλητής παλαιών αντικειμένων ανοίγοντας το μαγαζί του, ένας βατραχάνθρωπος κατά τη λεγόμενη διαβολοβδομάδα, ένας αναρχικός την ώρα που η κατάληψη -αλλά κι η ίδια του η ιδεοληψία- τίθεται υπό αμφισβήτηση;
Η βίωση τού Χωροχρόνου είναι καθαρά υποκειμενική αντίληψη.
Μέσα από τα μάτια των διαφορετικών χαρακτήρων χτίζω μια εναλλακτική πραγματικότητα, όπου όλες οι ιστορίες συμβαίνουν ταυτόχρονα, αλλά ενδεχομένως σε διαφορετική χωροχρονική συνοχή – εντέλει όλοι αυτοί βρίσκονται στο ίδιο καράβι που είναι μια σουρεαλιστική απεικόνιση τής Ελλάδας.
Τι θέλω να πω με ό,τι γράφω; Αυτό είναι στη διάθεση τού αναγνώστη να ανακαλύψει τι πραγματικά συμβαίνει και πώς όλοι αυτοί οι ήρωες μπορούν να συνυπάρξουν.
Καλή ανάγνωση.
Μάγκας
Ένα σκυλί «με καλή ανατροφή» μεταφέρει τις απόψεις του για την οικογένεια που τον έχει, για τον κόσμο των ζώων με τα οποία συνυπάρχει, για την ευρύτερη κοινωνία της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Ένα σκυλί, λοιπόν, με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά και με ανθρώπινη φωνή και σκέψη, βλέπει, σχολιάζει και φιλοσοφεί. Μιλά μάλιστα σε πρώτο πρόσωπο θέλοντας να κάνει έτσι ακόμη πιο πειστική την εντύπωση (και) της ανθρώπινης υπόστασης του πρωταγωνιστή του βιβλίου. Ο Μάγκας, που εκδόθηκε πρώτη φορά το 1935, συνεπαίρνει τον αναγνώστη, ο οποίος μαθαίνει για σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως την Επανάσταση του 1821, τον «ατυχή» πόλεμο του 1897, καθώς και τον Μακεδονικό Αγώνα.
Μέγας Αλέξανδρος
«Ο Νίκος Καζαντζάκης, που συχνά αναφέρεται ως ο Όμηρος της σύγχρονης Ελλάδας, δεν είναι άσχετος προς τους ήρωες της Ελληνικής αρχαιότητας. Σ’ αυτό το ιστορικό μυθιστόρημα, που βασίζεται στη ζωή τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Καζαντζάκης έχει αντλήσει τόσο από την πλούσια παράδοση του ελληνικού θρύλου, όσο και από τα καταγεγραμμένα χειρόγραφα ιστορικών αρχείων, για να αναδημιουργήσει έναν Αλέξανδρο σε όλες τις πολύπλευρες όψεις του – τον Αλέξανδρο τον θεό· τον Αλέξανδρο τον απόγονο του Ηρακλή που έκανε τους δώδεκα άθλους· τον Αλέξανδρο τον μύστη, τον τολμηρό οραματιστή που προοριζόταν να φέρει σε πέρας μια θεϊκή αποστολή· τον Αλέξανδρο τον θνητό, με σάρκα και οστά, που πότε-πότε δεν είναι ανώτερος από τον κοινό στρατιώτη που καβγαδίζει και πίνει.
»Το μυθιστόρημα, που αντιστέκεται στον πειρασμό να απεικονίσει τον Αλέξανδρο με το περίβλημα του καθαρά ρομαντικού θρύλου, καλύπτει τη ζωή του από τα δεκαπέντε του χρόνια μέχρι τον θάνατό του […]. Ξεκινά με το πρώτο του ανδραγάθημα, όταν δαμάζει το περίφημο άλογο, τον Βουκεφάλα, και τον βλέπουμε κυρίως μέσα από τα μάτια του νεαρού γείτονά του, ο οποίος τελικά γίνεται αξιωματικός στον στρατό του και τον ακολουθεί στην εκστρατεία του για να κατακτήσει τον κόσμο. »Το βιβλίο, που αρχικά γράφτηκε σαν επιμορφωτικό βοήθημα για νεαρούς αναγνώστες, προορίζεται και για τον ενήλικα νου εξ ίσου και, όπως οι θρύλοι των παλαιών, είναι ψυχαγωγικό αλλά και διδακτικό για αναγνώστες όλων των ηλικιών.»
(Από την αγγλική έκδοση Nikos Kazantzakis, Alexander the Great,
Ohio University Press, Athens (Ohio)-London, U.S.A. 1982.)
ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
«Από τη γέννησή του το 356 π.Χ. έως τον θάνατό του στα 323 π.Χ., όταν δεν ήταν παραπάνω από 33 ετών, περνά η ζωή τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιου τού Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας. Αφ’ ότου ο πατέρας του ένωσε την Ελλάδα, ο Αλέξανδρος ήξερε ποια όφειλε να είναι η δική του αποστολή: να κατακτήσει την Ασία και να φέρει την ελευθερία των Ελλήνων μέχρι τα πέρατα του κόσμου.
»Για να το καταφέρει, ο Αλέξανδρος στηρίζεται σε δυο ρωμαλέα θεμέλια: τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη. Ο πρώτος τού ενσταλάζει τον ηρωϊσμό, που του είναι απαραίτητος για να αναλάβει ένα τέτοιο εγχείρημα και για να αντιμετωπίσει τους κινδύνους χωρίς φόβο· ο δεύτερος τον βοηθάει να μορφωθεί με σωφροσύνη και σοφία, δυο αρετές που ο νεαρός Αλέξανδρος καλλιέργησε όχι χωρίς προσπάθεια. Κρατώντας αυτούς τους δυο άξονες, τη σοφία και τον ηρωϊσμό, ο Καζαντζάκης επεξεργάστηκε τον βίο τού Αλεξάνδρου και των συντρόφων του, αναδημιουργώντας τα πρωτόγνωρα τοπία που θάμπωσαν τα μάτια των Δυτικών, τις μάχες για εξουσία και τη φιλοδοξία για πλούτη, και κατά βάθος, το καθαρό, ατόφυο ιδανικό τού Αλεξάνδρου να εκπληρώσει την αποστολή που του εμπιστεύτηκαν οι θεοί. »Οι νέοι θα συναντήσουν στις σελίδες αυτές έναν ίσο τους. Ο Αλέξανδρος είναι κάποιος που ήξερε να προσφέρει τη ζωή του για ένα υψηλό ιδανικό, που πολέμησε ενάντια στην ευτέλεια και τη μικρότητα τής ανθρώπινης φύσης, όχι πάντα νικηφόρα, αλλά τελικά, και σ’ αυτό έγκειται η μεγαλοσύνη του, έδωσε τη νιότη του με αντάλλαγμα έναν ηρωϊκό και ένδοξο αγώνα.»
(Από την αργεντίνικη έκδοση Niko Kazantzakis, Alejandro el Grande,
Ediciones Carlos Lohlé, Buenos Aires – Argentina 1983.)
Μεταστροφή του Γκαίτε από το γοτθικό προς το αρχαίο ελληνικό πνεύμα
Περιλαμβάνεται ὁ χαιρετισμὸς τοῦ Κωστὴ Παλαμά γιὰ τὴν ἑκατονταετηρίδα του Γκαῖτε.
«Τὸ παρελθόν, τὸ παρὸν κι ἀκόμα μὲ τὴ φαντασία του τὸ μέλλον ἤτανε ἀκένωτη ἀποθήκη τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ πνεύματός του.
Δὲν ἐδίσταζε κάθε τόσο νὰ κάνει ἀναθεώρηση τῶν ἀποθεμάτων του αὐτῶν, πνευματικῶν καὶ ψυχικῶν, καὶ νὰ ἀνανεώνει τὴν παρακαταθήκη του. Ἔτσι συνέβη καὶ μὲ τὴ μεταστροφή του καὶ τὴν πορεία του πρὸς τὸ φωτεινὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα ὅταν ἡ ψυχή του καὶ τὸ πνεῦμα του ἀσφυκτιοῦσαν στὴ στενὴ Βαϊμάρη κάτω ἀπὸ τὸ ἰσκερὸ καὶ σκοτεινὸ γοτθικὸ κάστρο.
Ἔσπασε τὶς πύλες αὐτῆς τῆς ψυχικῆς του φυλακῆς, δραπέτευσε στὴν φωτεινὴ Ἰταλία. Γνώρισε τὸν ἀστραφτερὸ ἥλιο τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύματος κι ἄφησεν ἐκεῖ νὰ ζωντανέψουν τὰ νούφαρα τοῦ πνεύματος καὶ τῆς ψυχῆς του ποὺ κόντευαν νὰ μαραθοῦν. Μὲ ἔκσταση κρατοῦσε ἕνα κεφάλι τῆς Ἥρας στὴ Ρώμη, θαύμαζε τὴν εὐγενικὴ γραμμὴ τῶν κροτάφων καὶ παραληροῦσε γιὰ τὸν ἄγνωστο καλλιτέχνη. Μέσω τῆς ᾿Ιταλίας κέρδισε τὸ ἀρχαῖο ἑλληνικὸ πνεῦμα τὸν μεγαλύτερο στοχαστὴ τῶν αἰώνων. Καὶ τὸ κέρδος αὐτὸ εἶναι μεγάλο καὶ γιὰ τὴν Ἑλλάδα.»
Σίτσα Καραϊσκάκη