Συνομιλίες με τον Γκαίτε Τόμος Β’
Ένας αυτοδίδακτος, ένας άνθρωπος ταπεινής καταγωγής, που βρέθηκε στην Αυλή της Βαϊμάρης ως βοηθός και φίλος του μεγαλύτερου Γερμανού ποιητή, του Γκαίτε – αυτός είναι ο Γιόχανν Πέτερ Έκερμανν (1792-1854). O Έκερμανν έμεινε στην Ιστορία γιατί συνέγραψε «το καλύτερο γερμανικό βιβλίο» σύμφωνα με τον Νίτσε, τις Συνομιλίες με τον Γκαίτε – ένα βιβλίο το οποίο συνεχίζει να προκαλεί, όπως και ο συγγραφέας του, το ενδιαφέρον τόσο του αναγνωστικού κοινού όσο και των ειδικών.
Πάνω από χίλιες φορές συνάντησε ο Έκερμανν τον Γκαίτε, κρατώντας σημειώσεις των συζητήσεων που είχε μαζί του. Οι συνομιλίες αυτές δεν αφορούν αποκλειστικά τον Γκαίτε ή το έργο του, αλλά περιλαμβάνουν μια εξαιρετική ποικιλία θεμάτων: λογοτεχνία φυσικά, αλλά και αρχιτεκτονική, ζωγραφική, μουσική, θέατρο και πολλά άλλα. Ο Γκαίτε μιλούσε αναλυτικά για τα έργα του και για τα έργα άλλων, για τη ζωή του, τα ταξίδια του, τους φίλους του, αλλά και για επιστημονικά και φιλοσοφικά ερωτήματα που τον απασχολούσαν, όπως και για ζητήματα αισθητικής και τέχνης.
Ο Έκερμανν παρακολουθεί και καταγράφει τη διαδικασία με την οποία αναπτύσσεται και εξελίσσεται η δημιουργικότητα του ποιητή, δηλαδή διαβάζοντας και ερμηνεύοντας κείμενα άλλων, αρχαίων, νεότερων και σύγχρονων, στοχαζόμενος και αναλύοντας διαρκώς παλαιότερά του κείμενα, κάνοντας σκέψεις και δοκιμάζοντας ιδέες, μεθόδους, τεχνικές, πειραματιζόμενος με τις πιθανές εκδοχές των υπό δημιουργία κειμένων του.
Οι Συνομιλίες, επομένως, αποτελούν ένα είδος επίσκεψης στο «εργαστήριο» ενός ποιητή και μας επιτρέπουν να παρατηρήσουμε ένα δημιουργό επί τω έργω, είναι μια –με σημερινούς όρους– «εκ βαθέων συνέντευξη» με έναν μεγάλο συγγραφέα, μια συνέντευξη που περιστρέφεται γύρω από τον τρόπο με τον οποίο αυτός εργάζεται για να γράψει όσα γράφει…
Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών
«Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών» (. . .) είναι το πρώτο έργο του Καντ που ασχολείται αποκλειστικά με ηθικά προβλήματα. Το κύριο ερώτημα, που τίθεται και απαντάται σ’ αυτό το έργο, έχει ως εξής: Πάνω σε ποια θεμέλια μπορεί να βασιστεί μια ηθική αποτίμηση των ανθρώπινων πράξεων; Με ποια κριτήρια θα θεωρήσουμε μια πράξη ως ηθική ή ανήθικη; Από τη σχετικότητα που επικρατεί στις εκάστοτε ηθικές πράξεις και στις τρέχουσες ηθικές αξίες ο Καντ απομακρύνεται ριζικά, αποποιούμενος την εμπειρική γνώση ως ενδεχόμενο ηθικό κριτήριο. Ακριβώς επειδή κάθε ηθικό πρότυπο και κάθε ηθική αξία έχουν χρονικά και τοπικά περιορισμένο βεληνεκές, δεν μπορούν να ισχύσουν ως θεμέλια. Οφείλουν αντίθετα να ανακαλυφτούν εκείνα τα ηθικά αξιώματα, που ισχύουν απόλυτα και διυποκειμενικά (για κάθε άνθρωπο).
Τάδε έφη Ζαρατούστρα
Ω άνθρωπε, πρόσεξε πολύ!
Τι λέει το μεσονύχτι το βαθύ;
“Κοιμόμουν, κοιμόμουν,
Απ’ όνειρο βαθύ έχω ξυπνήσει.
Ο κόσμος είναι βαθύς
Και πιο βαθύς απ’ όσο η μέρα το ‘χει στοχαστεί.
Βαθύς ο πόνος του
Μα είν’ η χαρά απ’ τον πόνο πιο βαθιά!
Ο πόνος κράζει: Να χαθείς!
Κι αιωνιότη λαχταρά κάθε μέρα,
Εσείς οι μοναχικοί του σήμερα, εσείς που αποχωρήσατε από την κοινωνία, εσείς θα πρέπει να γίνετε μια μέρα ένας λαός: από σας που έχετε διαλέξει τον εαυτό σας, ένας διαλεχτός λαός θα ξεπροβάλλει – κι από αυτό τον διαλεχτό λαό θα γεννηθεί ο Υπεράνθρωπος! Αληθινά σας λέω, η γη θα γίνει μια μέρα ένας τόπος γιατριάς! Και τώρα κιόλας μια νέα μυρωδιά μας τριγυρνάει, μια μυρωδιά που φέρνει υγεία και μια καινούρια ελπίδα!
Τι είναι τέχνη
Ο Ρώσος συγγραφέας και στοχαστής Λέων Νικολάγιεβιτς Τολστόι (1828-1910) έγινε γνωστός κυρίως για τα μυθιστορήματά του (Πόλεμος και Ειρήνη, Άννα Καρένινα κ.ά.) και για τις ρηξικέλευθες πολιτικοκοινωνικές απόψεις του, όπως και για τον τρόπο ζωής του.
Στο βιβλίο του αυτό εξαπολύει μια δριμύτατη επίθεση κατά του δόγματος “η τέχνη για την τέχνη” και εκθέτει τις προσωπικές του απόψεις για τη δημιουργία και το νόημά της. Σύμφωνα με τον Τολστόι, η τέχνη είναι ένα μέσον επικοινωνίας των ανθρώπων: ο δημιουργός, μέσω αυτής, εκφράζει συνειδητά ορισμένα αισθήματα και ιδέες επιζητώντας να κάνει κοινωνούς και τους άλλους ανθρώπους και να ασκήσει πάνω τους κάποια ψυχική επιρροή. Οι ιδέες που μεταβιβάζονται μπορούν να αξιολογηθούν βάσει της ποιότητάς τους και το έργο που τις εμπεριέχει μπορεί να κριθεί ως έργο τέχνης, αληθινό ή κίβδηλο, καλό ή κακό. Οι ανώτερες ιδέες είναι εκείνες που εμψυχώνουν τον άνθρωπο και μπορούν να τον κάνουν να νιώσει πως είναι αδελφός με τους συνανθρώπους του και γιος του Θεού.
Στο κείμενο του Τολστόι υπάρχει έντονος προβληματισμός για την αποστολή της τέχνης, αγωνιώδης αναζήτηση των αντικειμενικών αισθητικών κριτηρίων, απόψεις και ενστάσεις για την ωφελιμότητα ή βλαπτικότητα της πληθώρας των έργων που ονομάζονται εν γένει καλλιτεχνικά. Επίσης, ο μεγάλος συγγραφέας παραθέτει εν συντομία τους κυριότερους αισθητικούς ορισμούς που διατυπώθηκαν μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)
Μέσα στον ορυμαγδό πειραματισμών που δεν αφορούν παρά μια στενή κλίκα εικαστικών, μέσα στο χάος των αντικρουόμενων απόψεων των κριτικών της τέχνης, μέσα στην απόλυτη εμπορευματοποίηση όπου οι δημιουργοί και τα έργα τους ”ανεβαίνουν” και ”κατεβαίνουν” σε αξία στην αγορά εν είδει μετοχών του χρηματιστηρίου, η πραγματεία του Τολστόι ξεχωρίζει σαν το διαμάντι ανάμεσα στα σκουπίδια. Με γλώσσα απλή αλλά μεστή περιεχομένου (πολύ προσεγμένη η μετάφραση του Βασίλη Τομανά), με γραφή που ρέει αβίαστα όπως το νερό από την πηγή, με το πνευματικό κύρος ενός σημαντικού διανοητή, αλλά κυρίως με το συναισθηματικό βάθος ενός πραγματικού ανθρωπιστή, μας θυμίζει ξανά ότι η αληθινή τέχνη είναι εκείνη ”που μας παρακινεί να χαρούμε με τη χαρά του ενός, να λυπηθούμε με τη λύπη του άλλου και να σμίξουμε τις ψυχές μας”.
Το αρχέτυπο του ολοκληρωτισμού
Η Ιατρική Ψυχοθεραπεία είναι υποχρεωμένη, για πρακτικούς λόγους, να ασχολείται με το σύνολο της ψυχής. Επομένως πρέπει να έλθει σε συμφωνία με όλους τους παράγοντες, βιολογικούς, κοινωνικούς και νοητικούς, που ασκούν ζωτικής σημασίας επίδραση στην ψυχική ζωή.
Ζούμε σε εποχές μεγάλων αναταραχών: τα πολιτικά πάθη έχουν πάρει φωτιά, οι εσωτερικές αναταραχές έφεραν τα έθνη στο χείλος της αβύσσου και τα θεμέλια της κοσμοθεωρίας μας κατέρρευσαν. Η κρισιμότητα της κατάστασης έχει τέτοια τεράστια επίδραση στην ψυχική ζωή του ατόμου που τα αποτελέσματά της οφείλει να παρακολουθεί ο γιατρός με μεγαλύτερη προσοχή του συνηθισμένου. Η σαρωτική θύελλα των γεγονότων δεν πέφτει πάνω του μόνο από τον έξω, τον μεγάλο κόσμο· η βιαιότητα της πρόσκρουσης γίνεται αισθητή ακόμα και μέσα στην ησυχία του ιατρείου του και στις ιδιωτικές προσωπικές ακροάσεις. Η ευθύνη απέναντι στους ασθενείς του δεν του επιτρέπει να αποσυρθεί στην ειρηνική νησίδα της ανενόχλητης επιστημονικής εργασίας, αλλά επιτάσσει τη συνεχή κατάβαση στην αρένα των παγκόσμιων γεγονότων και την ανάμειξή του στη μάχη των συγκρουόμενων παθών και ιδεών. Αν μείνει αμέτοχος στην αναταραχή, η συμφορά της εποχής του θα τον αγγίξει μόνο απόμακρα και ο πόνος των ασθενών του δεν θα βρει ούτε απήχηση ούτε κατανόηση· δεν θα ξέρει πώς να τους προσεγγίσει για να τους βγάλει από την απομόνωσή τους. Γι’ αυτό δεν μπορεί ο ψυχολόγος να απέχει από τη σύγχρονη Ιστορία -ακόμη και αν η ίδια η ψυχή του αποστρέφεται τον πολιτικό αναβρασμό, τα ψέματα της προπαγάνδας, και τους κακόφωνους λόγους των δημαγωγών. Σαν κοινός πολίτης έχει καθήκον να αντιμετωπίσει τα γεγονότα. Σαν γιατρός, όμως, έχει ακόμη μεγαλύτερη υποχρέωση απέναντι στην ανθρωπότητα. […] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ πάνω στα Σχόλια των Σύγχρονων Γεγονότων
ΒΟΤΑΝ
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Η ΠΑΛΗ ΜΕ ΤΗ ΣΚΙΑ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ πάνω στα “Σχόλια των Σύγχρονων Γεγονότων”
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο
Το ασήμαντο αιώνια επαινούν
Ο Σοπενχάουερ δεν ήταν αποξενωμένος από τον κόσμο. Είχε τη γνώμη ότι η φιλοσοφία δεν θα έπρεπε να εξυψώνει μόνο τη σκέψη πάνω από την καθημερινότητα, αλλά και να την καθοδηγεί για την αντιμετώπιση της καθημερινής ζωής. Η παρούσα μελέτη αποτελεί μέρος της πρακτικής φιλοσοφίας του, που στοχεύει σε μια απέριττη ευτυχία, αφενός μέσα από την αναγνώριση της ασημαντότητας τιμών, δόξας και περιττών απολαύσεων, και αφετέρου μέσα από τις πνευματικές απολαύσεις και την αυτοσυγκέντρωση.
Το εσωτερικό φως
Από τα πλατωνικά κείμενα και τα νεοπλατωνικά στα ινδικά, τα ιουδαϊκά, τα σουφικά, από το όραμα του Παύλου στις ησυχαστικές εμπειρίες της θέας του Θαβωρίου φωτός, στην πνευματική ζωή των ανθρώπων συναντούμε το φαινόμενο της εμπειρίας του θεϊκού φωτός, που με την σειρά του πιστοποιεί την ενεργό παρουσία του φωτός στην ζωή του ανθρώπου και συγχρόνως δηλώνει το άνοιγμα του ανθρώπου από τον κόσμο του σκότους και της άγνοιας σε ένα κόσμο πνευματικό.
Το ιερό και το βέβηλο
Το υποσυνείδητο προμηθεύει ασταμάτητα το σύγχρονο άνθρωπο με αμέτρητα σύμβολα, και κάθε σύμβολο έχει να μεταφέρει ένα συγκεκριμένο μήνυμα, να φέρει εις πέρας μια συγκεκριμένη αποστολή, η οποία σκοπεύει στο να προστατεύσει ή να επαναφέρει την ψυχική του ισορροπία. Το σύμβολο δεν καθιστά μόνο τον κόσμο «ανοικτό», αλλά εγγυάται στον άνθρωπο και την πρόσβασή του στο σύμπαν. Τα σύμβολα ξυπνούν το προσωπικό βίωμα και το μετατρέπουν σε πνευματική πράξη, σε μια μεταφυσική αντίληψη του κόσμου. Μπροστά από ένα οποιοδήποτε φανερό σύμβολο του κοσμικού χώρου και της κοσμολογικής ζωής, ένας άνθρωπος βρίσκει την πρόσβαση στην ύψιστη πνευματικότητα, επειδή, κατανοώντας το σύμβολο, είναι σε θέση να ζήσει παγκόσμια. Η θρησκευτική θεώρηση του κόσμου και η ιδεολογία της επιτρέπουν στον άνθρωπο να αξιολογήσει όλο αυτό το προσωπικό του βίωμα και να το «ανοίξει» προς το παγκόσμιο. (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Ο ΙΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Η ΙΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
2. Ο ΙΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ
3. ΙΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
4. ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
5. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΛΗΜΜΑ
ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΩΝ
Υπόμνημα εις τα Πυθαγόρου «Χρυσά έπη»
Το έργο αυτό του Ιάμβλιχου, το οποίο σώζεται σε αραβική επιτομή και μεταφράζεται και εκδίδεται για πρώτη φορά στα Ελληνικά, ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα και δεν είναι ευρύτερα γνωστό στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Το έργο παρουσιάζει την ερμηνεία του Ιάμβλιχου για κάθε στίχο των Χρυσών επών του Πυθαγόρα, και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς προσθέτει σημαντικά και καινούργια στοιχεία για τη διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης εικόνας της φιλοσοφίας του μεγάλου αυτού νεοπλατωνικού στοχαστή.
Φιλοσοφία και πολιτική
Η πολιτική φιλοσοφία του Χέγκελ συνδέεται θεμελιακά με τη Γαλλική Επανάσταση και αντιστοίχως αναπτύσσει έναν διαλεκτικό-κριτικό μεταστοχασμό των πολύτροπων σεισμικών δονήσεων, που αυτή η Επανάσταση προκάλεσε στο πολιτικό στερέωμα του νεωτερικού κόσμου. Συναφώς κηρύσσει αεί τον πόλεμο σε κάθε σκοταδιστική πραγματικότητα της ετεροδοξίας και της συγκαλυμμένης ή απροκάλυπτης οχλαγωγικής δοξασίας: σε πάσης φύσεως καθεστωτικά και φορμαλιστικά Εγώ.
Η φιλοσοφία έτσι, στην πολιτική της έκφανση, προορίζεται να μεθερμηνεύσει την αναγκαιότητα της προόδου μέσα στη συνείδηση της ελευθερίας. Φιλοσοφία και πολιτική, ως εκ τούτου, καθιστούν εφικτό έναν έλλογο πολιτικό ρεαλισμό, του οποίου οι καταβολές ανάγονται στον Αριστοτέλη και πιο ειδικά στην πρακτική του φιλοσοφία.
Περιεχόμενα
Συντομογραφίες
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ
Το έλλογο και το πραγματικό
“…Η αληθινή φιλοσοφία είναι ιδεαλισμός…”
Τι είναι το συγκεκριμένο;
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Το πολίτευμα (ή σύνταγμα) της Γερμανίας
Τι είναι το κράτος;
Το σύστημα αναγκών
Ο φτωχός και ο πλούσιος
Η κοινωνική ηθική
Θρησκεία και κράτος
Για το αγγλικό Νομοσχέδιο της εκλογικής Μεταρρύθμισης